Rechterlijk Archief in CODA
Een belangrijke bron voor onderzoek naar Apeldoornse voorouders in met name de 18e eeuw, is het Rechterlijk Archief van de Hoge en Vrije Heerlijkheid Het Loo (1749-1795).
De grenzen van de Heerlijkheid Het Loo kwamen grotendeels overeen met de huidige gemeentegrenzen van Apeldoorn. Op de website Geheugen van Apeldoorn kunt u goed zien welk gebied de Heerlijkheid besloeg. Ten tijde van de Heerlijkheid was er nog geen bevolkingsregistratie zoals we die uit latere tijden kennen. Wie toch voorouderonderzoek wil doen, kan onder andere terecht in dit Rechterlijk archief – deel B (1748-1795). Maar ook wie geïnteresseerd is in het leven in Apeldoorn in de tweede helft van de 18e eeuw, treft in het Rechterlijk Archief waardevolle informatie aan.
CODA vrijwilligers hebben de duizenden akten die zich in deze archieven bevinden ontsloten. De gegevens van deel B (1748-1795) - veruit het meest omvangrijke deel van het Rechterlijk Archief - zijn nu digitaal doorzoekbaar. U kunt op zoek naar uw 18e eeuwse voorouders en uitvinden bij welke wettelijk vastgelegde gebeurtenissen zij betrokken waren. Daarbij kan gedacht worden aan strafzaken, maar ook aan onroerend goedtransacties, beslagleggingen, boedelscheidingen, familiekwesties, enzovoort.
De Rechterlijke Archieven
De Rechterlijke Archieven - deel B (1748-1794) bestaan uit drie hoofdbestanddelen:
I Criminele rechtspraak Inventarisnummer(s)
Sententiën (vonnissen) 1
Aanklachten en pleidooien 2a, 2b, 2c
II Civiele rechtspraak
Aanklachten en pleidooien 3 t/m 20
Vonnissen 25 t/m 31
Momberschapsverborgingen 37 en 38
Boedelinventarissen 39 t/m 43
III Vrijwillige rechtspraak 44 t/m 48
Criminele rechtspraak: bevat de schriftelijke neerslag van onderzoek naar misdaden begaan in het grondgebied van de Hoge Heerlijkheid en de sententiën (vonnissen) die op basis van dat onderzoek werden uitgesproken. Dit deel van het Rechterlijk Archief bevat informatie over bijvoorbeeld diefstal, mishandeling, aanranding en fraude. Verdachten komen uit de eigen rechtskring, maar ook van daarbuiten.
Civiele rechtspraak: Bevat de schriftelijke neerslag van rechtszaken tussen twee of meerdere partijen. Onder de civiele jurisdictie vallen bijvoorbeeld schuldkwesties en beledigingen. Aparte onderdelen van dit archief zijn de Momberschapsverborgingen (voogdijzaken) en de Boedelinventarissen.
Vrijwillige rechtspraak: bevat akten die particulieren vrijwillig aan het gerecht voorlegden of van haar werden verlangd. Het zijn zaken die we vandaag de dag bij de notaris laten passeren. Denk daarbij aan verkopingen, boedelscheidingen, hypotheken, borgstellingen, schuldbekentenissen, testamenten, enzovoort. Met name in deze categorie treft u heel veel informatie over uw voorouders, hun bezittingen en hun doen en laten.
Kijk in Verhalen uit het Archief - Criminele Sententiën voor enkele saillante gevallen.
Gebruik van de zoekingang op het Rechterlijk Archief
U kunt het Rechterlijk Archief doorzoeken via ‘Vrij zoeken’. U kunt ook specifiek op namen zoeken of op een specifieke periode. Die periode betreft dan de datum van een akte, dus niet de geboortedatum van personen. Als zoekresultaat krijgt u vervolgens een of meerdere personen gepresenteerd. Klikt u op een van deze personen, dan kunt u vervolgens de uitgebreidere beschrijving openen van de akte waarin deze persoon voorkomt.
Het Rechterlijk archief is niet gescand. Indien u een originele akte wilt bekijken, kunt in CODA Kenniscentrum het desbetreffende inventarisnummer opvragen. Bij opvragingen van originele stukken moet een archiefmedewerker eerst beoordelen of het desbetreffende stuk niet te kwetsbaar is voor raadpleging.
Aktes uit de inventarisnummers 44 t/m 48 (Rechterlijk archief III) kunnen in CODA Kenniscentrum op microfilm worden geraadpleegd.
Uitleg bij enkele veelvoorkomende vragen naar afkortingen en verwijzingen
Wat betekent ‘(a)’ in een tekst?
In de beschrijvingen van de aktes en de personen die er in voorkomen treft u soms verwijzingen aan in de vorm van letters tussen haakjes. Deze verwijzen in veel gevallen van de persoon naar een specifieke passage in de akte en vice versa.
Hoe moet ik een bedrag als f 18-14-3 lezen?
Bedragen worden meestal in drie delen van guldens-stuivers-penningen genoteerd In één gulden gingen 20 stuivers en in één stuiver 16 penningen.
Wat betekent ‘NN’ of ‘NN NN’?
Wanneer iemand wel in een akte voorkomt, maar niet met name genoemd wordt, is de naam aangeduid met ‘NN’ of ‘NN NN’ (Latijn ‘Nomen nescio’: naam onbekend).
Oude taal en oude maten en gewichten
In de aktes komen veel woorden voor die inmiddels in onbruik zijn geraakt en ook dingen als maten, gewichten en geldbedragen zijn veranderd. Raadpleging van de Rechterlijke Archieven gaat daardoor onvermijdelijk gepaard met het nodige gepuzzel
Lijst met de meest voorkomende termen en hun betekenis.
Aanlegger: eiser, klager
Belender: aanwonende, buurman/-vrouw
Drost: ambtenaar belast met voornamelijk de rechtspraak
Erflater: iemand die een erfenis nalaat
Gerede goederen: roerende goederen
Geroijeerd: geschrapt, afbetaald
Gesworene: beëdigd lid
Halfscheijdt: de helft
Maaggescheijder: boedelscheider
Magescheijd, Maaggescheidt, Erfmaaggescheidt: boedelscheiding
Meier: pachter, huurder
Molder: maat voor zaailand (1 molder = 0,56 hectare)
Momber: voogd over een minderjarige
Momberschap: voogdij
Momberschapsverburging of -verborging: aanstelling van iemand die borg staat voor een voogd
Morgen: maat voor hooiland (1 morgen = 0,85 hectare)
Onmundige: minderjarige
Ongerede goederen: onroerende goederen
Pandschap: in onderpand
Peijndinge: gerechtelijke beslaglegging
Schepel: maat voor de opbrengst van zaailand (1 schepel = 28 of 34 liter)
Schout: ambtenaar belast met opsporing en vervolging van strafbare feiten en handhaving van de openbare orde. Hij fungeerde als voorzitter van het gerecht en zorgde voor de tenuitvoerlegging van de vonnissen.
Schuldenaar: iemand die een ander iets verschuldigd is
Testamentaire dispositie: beschikking
Transportacte: akte van overdracht
Verweerder: gedaagde, aangeklaagde
Verwin: toewijzing van goederen bij executie
Wethe: schriftelijke gerechtelijke aanzegging