Voor de bevrijding op 17 april 1945 maakte Apeldoorn een aantal angstige dagen door. Vanwege de bombardementen waagde vrijwel niemand zich in die periode buiten de schuilkelders. Vrijwel alle oorlogsschade aan gebouwen dateert uit de paar dagen voor de bevrijding. Uit diverse dagboeken van Apeldoorners en bijvoorbeeld uit brandweerverslagen is op te maken waar de bommen en granaten insloegen. Zo werd op 15 april het gebied rondom de Molenstraat ernstig getroffen. 

In april 1945 komt Apeldoorn in de frontlinie te liggen. De Canadezen proberen het Kanaal over te steken, maar de Duitse bezetter vernielt de bruggen. Rondom het station en bij het Kanaal worden vele gebouwen getroffen door bommen en granaatvuur. Op zaterdag 15 april noteert Reinier Hardonk die een manufacturenwinkel op de Hoofdstraat had in zijn dagboek: “Voortdurend schieten en gedreun. Eén der Canadese tanks doorgedrongen tot bij de versperring voor de Kanaalbrug. Helaas werd deze door de Duitsers onklaar geschoten waardoor de Canadezen tot De Tol achteruit moesten. Nergens is het hen nog gelukt over het Kanaal te komen. De pakhuizen van de Eierhal, het gebouw Coöperatie Molenstraat, het pakhuis van de Rottingfabriek in brand of beschadigd bij het bombardement van de Canadese artillerie. Dit begon plotseling tegen half tien 's avonds, alles trilde en beefde. Het leek of mijn ruiten er aan moesten maar gelukkig bleven ze heel. Er was wel veel schade in de omgeving van de Molenstraat. De toren van de Julianakerk was zwaar beschadigd.” Uit het brandweerverslag van diezelfde dag: “18 uur - Zeven bommenwerpers kwamen uit westelijke richting aanvliegen. In de omgeving van het Station aangekomen doken ze achter elkaar naar beneden en lieten een bommenlast vallen in de Molenstraat nabij de Kanaalbrug. Het was een oorverdovend lawaai. Daarna geweldige zwarte stofwolken en even later brand.” 

Meer foto’s van schade aan Apeldoornse bouwwerken door de oorlog vindt u in de CODA Beeldbank. 

Heb je een bijzondere herinnering aan Apeldoorn voor de oorlog? Of weet je iets te vertellen over Apeldoorn voor de oorlog dat maar weinig mensen weten? Deel het met ons! 

Afbeelding: Deze foto is genomen op de hoek van de Sophialaan en de Molenstraat. Aan de fietsers en vele mensen op straat te zien is deze foto waarschijnlijk gemaakt vlak na de bevrijding op 17 april 1945. 

Foto: collectie CODA Archief

Hoewel deze foto van een vrouw pal voor een Canadese tank enigszins doet denken aan de wereldberoemde foto van de man voor de tank op het Plein van de Hemelse Vrede in Peking tijdens de protesten in juni 1989, is hier wat anders aan de hand. Deze vrouw protesteert niet maar verwelkomt de Canadese bevrijders op 17 april 1945. De maker van de foto is de heer M.B.E. de Ferrante. Hij woonde aan de Loseweg en had in de oorlogsjaren bewust een fotorolletje bewaard om te kunnen gebruiken zodra Nederland, en daarmee Apeldoorn, bevrijd zou worden. 

Het regiment 48th Highlanders trok met Shermantanks in de loop van de ochtend op naar Paleis Het Loo. Daar zaten nog een aantal Duitse militairen die in het paleis Engelsen krijgsgevangen hielden. De Duitse militairen gaven zich zonder tegenstand over. Voor de Canadezen was het paleis van koningin Wilhelmina een bijzondere plek. 

Was u erbij, die 17de april 1945? En hoe vierde u de bevrijding? Wij willen het graag weten! 

Foto: collectie CODA Archief, M.B.E. de Ferrante

Twee dagen na de bevrijding werd er een bevrijdingsoptocht door Apeldoorn gehouden. Ook deze goedgevulde platte kar reed mee. Het was die dag zonnig en er stond een briesje; een ideale dag om de vlag uit te hangen. De kar beweegt zich richting Hoofdstraat. Het pand op de achtergrond is nu Paslaan 19 en werd toentertijd bewoond door notaris Kuhlmann. Deze foto is genomen op de Paslaan bij de kruising met de Kerklaan en is afkomstig uit de Library and Archives of Canada (LAC). Legerfotograaf luitenant Christopher J. Woods is de maker. In de fotocollectie van de LAC bevinden zich tientallen foto’s van Woods. Hij sluit zich relatief laat aan bij de Canadese opmars in Nederland.

Tot begin april 1945 schoot hij zijn foto’s nog in Engeland waar de Canadezen zich klaarmaakten voor de oversteek naar het Europese vasteland. Op 19 april is hij plotseling in Apeldoorn maar vier dagen later is Woods ruim 200 kilometer noordoostelijker in Duitsland, waar de Canadezen moeizaam oprukken richting Bremen. In Wilhelmshaven legt hij op 7 mei de verwoestingen van de geallieerde bombardementen vast: gezonken en gehavende schepen en verwoeste gebouwen. Eind mei is Woods weer terug in Nederland en fotografeert hij de activiteiten van de Canadezen in het bevrijde land: de constructie van een noodbrug over de IJssel, een voetbalwedstrijd in Hilversum en een bezoek van prinses Juliana aan Nijmegen. 

Het kan heel goed zijn dat er nog mensen in leven zijn die indertijd als kind op de platte kar meereden over de Paslaan. Was u één van hen, dan komen wij graag met u contact! 

Foto: collectie CODA Archief, Library and Archives of Canada, Christopher J. Woods

Deze foto laat een groep evacuées uit Arnhem zien die zich klaarmaken voor de terugkeer naar Arnhem. Na de slag om Arnhem in september 1944 was de geallieerde opmars gestokt ten zuiden van de Rijn. De Duitsers lieten Arnhem ontruimen en tienduizenden vluchtelingen trokken eind september noordwaarts. Een groot deel vond onderdak in Apeldoorn en omgeving. Reinier Hardonk, winkelier en fotograaf die in de Hoofdstraat woonde, schreef op 26 september in zijn dagboek: “Vanavond om zeven uur stonden nog verscheidene boerenwagens op de Markt om deze mensen met hun weinige spullen naar tijdelijke verblijven te brengen. Gelukkig wordt op alle mogelijke manieren geholpen. Wie een bakfiets, handkar, fiets met bagagedrager of wagen heeft, stelt die beschikbaar, terwijl een massa personen, ouderen en jongeren, de behulpzame hand bieden. Ook vele gewonden moeten geholpen worden.” 

Het zou nog acht maanden duren voordat de Arnhemmers terug konden keren naar hun gehavende stad. Deze foto werd gemaakt in de Hoofdstraat, ter hoogte van nummer 166, waar toentertijd fotograaf Stokhuyzen gevestigd was. Hij maakte waarschijnlijk ook deze foto. In 2014 werd in Beekbergen, tegenover Hotel De Smittenberg, een monument opgericht ter nagedachtenis aan de evacuatie van Arnhem in september 1944. 

Hebt u nog herinneringen aan de Arnhemse evacuées in Apeldoorn, laat het ons weten! 

Foto: collectie CODA Archief, vermoedelijk gemaakt door A.C. Stokhuyzen

Met de euforie van de bevrijding en de eindeloos lijkende zomer van 1945 werden veel sporen van de oorlog afgedekt. De wederopbouw werd voortvarend ter hand genomen en de blik werd gericht op de toekomst. Toch bleven er momenten waarop de bezettingsjaren weer boven kwamen, zoals bij de herbegrafenis van George Frans Hooyer op 30 oktober 1945. Hooyer besloot na zijn eindexamen in 1942 aan de Christelijke HBS aan de Jachtlaan dat hij in Engeland moest zien te komen om zich daar bij de strijd tegen de Duitsers te voegen. Hij deed acht maanden over zijn reis, waarvan hij er een aantal doorbracht in een Marokkaanse gevangenis. In Engeland kreeg hij een spoedtraining ‘Special Forces’ waarna hij boven zijn bezette vaderland werd gedropt met de opdracht verzetsactiviteiten te coördineren. Hooyer opereerde onder de codenaam ‘Lijsterbes’. Na vier maanden werd hij in december 1944 gevangengenomen. Op 12 maart 1945, na het incident bij de Woeste Hoeve, werd hij in Rotterdam gefusilleerd. Omdat zijn ouders in Apeldoorn woonden, werd hij daar uiteindelijk met militaire eer begraven op begraafplaats Heidehof. 

Meer weten over het verzet in Apeldoorn en op de Veluwe? Ga dan naar www.apeldoornendeoorlog.nl. Heeft u bijzonder verhaal dat betrekking heeft op het Apeldoorns verzet? Laat het ons weten! 

Foto: collectie CODA Archief, Evert Middelbeek

De oorlog was niet voor iedereen voorbij op 5 mei 1945. Veel mensen kwamen terug uit gevangenschap, uit concentratiekampen of uit de Jappenkampen in Nederlands-Indië. Deze mensen waren vaak fysiek en psychisch voor het leven beschadigd. In maart 1946 stelde koningin Wilhelmina twee vleugels van Paleis Het Loo ter beschikking voor deze groep mensen. In die tijd woonde zij zelf ook op Het Loo en er was dan ook regelmatig contact tussen de koningin, het verplegend personeel, de patiënten en hun kinderen. De privé-vertrekken en een aantal delen van de tuin waren niet toegankelijk voor de patiënten. Voor de rest konden personeel en patiënten zich vrij bewegen in en om het paleis. Ze schaatsten op en visten in de vijvers en de kinderen speelden in kasteel Het Oude Loo. Deze bijzondere situatie heeft tot 1948 geduurd. 

Deze foto is stiekem gemaakt door één van de verpleegsters en maakt deel uit van een album die de ongedwongen sfeer in het herstellingsoord illustreert. Meer zien van het herstellingsoord op het terrein van Paleis Het Loo? Neem een kijkje hier in de CODA Beeldbank.

 Foto: collectie: CODA Archief

Apeldoorn vlagt dit jaar veelvuldig en royaal vanwege de speciale vlaggenactie van de Stichting Bevrijding ’45 en de Veluwse Vlaggenindustrie. Uit de historische collectie van CODA Museum tonen we HIER een serie bijzondere objecten die werden gemaakt ter viering van de bevrijding 75 jaar geleden.

Deze foto toont twee houten herinneringsbordjes ter gelegenheid van de bevrijding van Apeldoorn op 17 april 1945.

Een bevrijdingsstrikje me de Amerikaanse, Engelse, Nederlandse en Italiaanse vlag. Voor welk land de middelste wimpel staat, is ons niet bekend. Als u het wel weet, horen we dat graag! 

Waterverftekening met een afbeelding die herinnert aan de meidagen van 1940. In de nacht van 9 op 10 mei begint de opmars van het Duitse leger. Het 10de korps valt dan het middel van ons land aan met twee infanteriedivisies en twee SS regimenten in de richting van de Grebbeberg op de lijn Arnhem-Westervoort-Doesburg-Zutphen-Deventer.

Houten herinneringsbord met opschrift “Holland’s vlag - Jij bent mijn glorie!”

Wat draag je tegenwoordig op Bevrijdingsdag? Een oranje shirt? Een tenue in rood-wit-blauw en vlaggetjes op de wangen? Tijdens en na de Bevrijding droegen veel vrouwen lapjesrokken gemaakt met de patchworktechniek. Deze rokken werden later bekend als Bevrijdingsrok of Nationale Feestrok.

Het idee kwam van Mies Boissevain-van Lennep die tijdens haar gevangenschap in Amsterdam in een waszak een lappendas vond. De das was samengesteld door een medegevangene die kleding van haarzelf en haar kinderen had gebruikt. Bij elk lapje had ze een verhaal. Na de oorlog nam Boissevain het initiatief om van lapjes rokken te maken. De rokken waren tot ongeveer 1948 erg populair en beleefden hun hoogtepunt met de tentoonstelling De Nederlandse vrouw 1898-1948. Een stoet van honderden vrouwen in Bevrijdingsrok liep toen in optocht over het Binnenhof, ter ere van het vijftigjarig jubileum van koningin Wilhemina. Een aantal Nederlandse musea heeft een of meerdere Bevrijdingsrokken in de collectie.