Monumenten & erfgoed op de route
Op de route ontdek je niet alleen de geschiedenis van de industriële Veluwe, maar ook de historie van verschillende monumenten en een erfgoedprogramma. Ontdek meer over Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch, Nationaal Ereveld Loenen, het Herdenkingsjaar slavernijverleden, Anton de Kom, Het grote verhaal van Apeldoorn, de Open Monumentendagen en Papierfabriek De Middelste Molen. Voor actuele informatie en openingstijden: via de lees meer-buttons vind je de websites van deze stops op de route.
Stops op de route
Open Monumentendagen
Tijdens de BankGiro Loterij Open Monumentendagen 2023 openen de deuren van monumenten voor iedereen. Dit jaar worden deze gehouden op 9 en 10 september. Het landelijke thema ‘Levend erfgoed’ stelt onder andere ambachten centraal. In en om Apeldoorn is er een uitgebreid programma. Bezoek bijvoorbeeld Papierfabriek De Middelste Molen om te zien hoe papier daar al eeuwen wordt gemaakt.
Grote Verhaal van Apeldoorn
Apeldoorn kent een royale geschiedenis die de stad, de omliggende dorpen en de natuurlijke omgeving haar identiteit geeft. Deze is tot op de dag van vandaag voelbaar en herkenbaar in verhalen, archieven en het landschap, op locaties, bij objecten, gebouwen en door historische figuren. Om de rijkdom en inspiratie uit het verleden ook in het heden een plek te geven, is Het grote verhaal van Apeldoorn in historische thema’s en verhaallijnen samengebracht.
De Hamermolen
De Hamermolen werd gebouwd in 1916. Er was toen een wasserij gevestigd die tot in de jaren zeventig in bedrijf is geweest. Op deze plek stond in 1639 al een molen die gebouwd is voor het maken van papier. Er wordt nu een kleine hoeveelheid stroom opgewekt door een installatie die het waterrad verlicht.
CODA Archief
CODA Archief is het geheugen van de stad en regio. Met een beeldbank en collectie rijk aan objecten, foto’s en documenten, een digitaal en fysiek kenniscentrum, erfgoedpresentaties in CODA en de openbare ruimte en een interactief activiteitenprogramma in bibliotheek, museum en ExperienceLab. CODA Archief is hiermee de plek om te ontdekken op het gebied van de Apeldoornse geschiedenis.
Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch
Het Apeldoornsche Bosch (1909-1943) was een joods-psychiatrische instelling aan de Zutphensestraat op de plek waar nu ’s Heerenloo Groot Schuylenburg gehuisvest is. In de nacht van 21 op 22 januari 1943 werden alle 1250 bewoners, patiënten en verplegend personeel, door de Duitsers op transport naar Auschwitz gesteld. Ze werden, op een enkeling na, direct na aankomst omgebracht. Het herinneringscentrum is gevestigd in de voormalige woning van Philip Fuldauer. Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch kan bezocht worden op woensdag en zondag van 10-16.30 uur.
Papierfabriek De Middelste Molen
Papierfabriek De Middelste Molen in Loenen maakt al sinds 1622 papier. Het is de enige papierfabriek in Nederland die nog papier produceert op waterkracht en stoom en nog in de oude staat bewaard is gebleven. Tijdens een bezoek volg je het productieproces van oeroud Hollands papier. Tussen de ratelende en bonkende machines waan je je in de 19e eeuw. Plan je bezoek!
De Korenmolen
Deze Eerbeekse oliemolen is de enige nog werkende bovenslag watermolen van Nederland. Tegenwoordig wordt er alleen nog olie geslagen uit lijnzaad. De lijnolie wordt in de molen verkocht. In de maand oktober bent je elke zondag van 11-16 uur van harte welkom. Bij voldoende water zijn er dan olieslaan-demonstraties.
De Loenense Waterval
Vlak bij het dorp Loenen wordt in 1869 de Vrijenbergspreng gegraven om water naar het Apeldoorns Kanaal aan te voeren. Om het verval goed op te kunnen vangen en vanwege de sterke stroming, heeft deze spreng op twee plekken een waterval. Met een totale lengte van zes kilometer en een hoogteverschil van maar liefst 15 meter is de Loenense waterval de hoogste van Nederland.
Museumstation Beekbergen - VSM
Museumstation Beekbergen ligt in Lieren. Hier kun je het stoomdepot bezoeken en stoomtreinen bekijken. Het traject van de VSM maakt deel uit van de zogenaamde ‘Koning Willem III-lijn’ die officieel van Dieren, via Apeldoorn, richting Zwolle loopt. De lijn van Apeldoorn naar Dieren is aangelegd in 1887 en de lengte bedraagt ongeveer 22 kilometer.
De Ruitersmolen
In de zestiende en zeventiende eeuw zijn er in Apeldoorn en omgeving meerdere papiermolens te vinden. Marten Orges bouwt in 1606 de eerste papiermolen in Beekbergen, de oostelijke Ruitersmolen. De tweede en westelijke Ruitersmolen wordt omstreeks 1693 gebouwd, maar deze wordt in 1864 geheel door een brand verwoest. De oostelijke Ruitersmolen staat ook wel bekend als de Kleine Molen en doet al vele jaren dienst als papiermolen.
Nationaal Ereveld Loenen
Het Nationaal Ereveld Loenen herbergt een aantal op zichzelf staande monumenten. Het is een oorlogsbegraafplaats maar geen zoals je ze meestal ziet. Geen strakke rijen witte kruisen, de graven liggen in gebogen lijnen verspreid langs slingerende bospaden. Ze zijn gemarkeerd met eenvoudige, liggende stenen. De opschriften maken duidelijk dat het in nog een opzicht een ‘ongewone’ oorlogsbegraafplaats is; er liggen wel militairen begraven, maar toch vooral burgers - mannen zowel als vrouwen - in totaal bijna 3700 mensen. Elke zondag om 11.00 uur is er een gratis rondleiding.
Anton de Kom
Op 1 juli 1863 werd de slavernij bij wet afgeschaft in Suriname en de Caraïbische eilanden. Toen nog koloniën van het Nederlands Koninkrijk. Een groot deel van de tot slaaf gemaakten moest hierna nog 10 jaar lang op de plantages werken. Dit gebeurde onder staatstoezicht en was om de ‘schade van deze maatregel’ te beperken voor de plantagehouders. Daarom stopte de slavernij voor velen in het toenmalige Koninkrijk pas echt in 1873. Op 1 juli 2023 is dat 150 jaar geleden. [Bron: Rijksoverheid]
Anton de Kom is een Surinaamse antikoloniale schrijver, activist en verzetsheld. In 1934 publiceert hij zijn boek ‘Wij slaven van Suriname’, een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing. Nog steeds wordt zijn boek veel gelezen, omdat het de koloniale machtsstructuren inzichtelijk maakt voor een groot publiek. Anton de Kom werd in de jaren ‘60 herbegraven op Nationaal Ereveld Loenen.